ساخت 'هرکاره' در مشهد رواج دارد و سنگ مصرفی آن از چند کوه معدود در این شهر تهیه و تامین می شود.
سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ، یکی از صنایع و فنون کهن ایرانی است، صنعتگران سنگ‌ تراش از گذشته ‌های دور فعالیت داشته اند اکنون نیز تا حدودی باقی مانده اند و با بهره‌ گیری از برخی ابزار، اسباب‌ خانه و وسایل آیینی و زینتی می ‌سازند و استادان قلمزن نیز بر روی آنها نقش می ‌اندازند.
گفته می شود سنگ هرکاره منسوب به عنایت حضرت امام رضا (ع) است و در عیون الاخبارالرضا از شیخ صدوق از اباصلت هروی یار نزدیک حضرت امام رضا (ع) نقل شده است که حضرت امام رضا (ع) چون به قریه سناباد رسید به کوهی که مردم از سنگ آن برای تهیه غذای خود دیگ ‌‎ها می ‌ساختند تکیه داد و فرمود 'پروردگارا این کوه را برای مردم نافع قرار بده و برکت را در آن و ظرف هایی که از آن تهیه می کنند زیاد فرما' سپس دستور داد، تا از آن کوه ظرف‌ هایی برای حضرت تهیه کردند. حضرت امام رضا (ع) دستور می دادند در همان ظرف های سنگی برایشان غذا درست کنند و از آن پس مردم به تشویق آن حضرت از همان کوه ظرف هایی تهیه کردند که برکت ویژه ای نصیب آن شده بود.

* سنگ تراشی در مشهد هنری به قدمت 14 قرن
از جمله فعالیت های هنری مشهد و استان خراسان رضوی، سنگ تراشی است که سابقه ای دیرینه دارد.
وجود کوه های مناسب در اطراف مشهد، سبب شده است صنعتگران حکاکی روی سنگ، همواره مواد اولیه مورد نیاز خود را در دسترس داشته باشند.
این سنگ ها را 'سرپانتین' گویند، جنس آن ها از مواد آذرین بوده و رنگ آن سیاه است.
سرپانتین واژه ‌ای لاتینی و به معنای ماری شکل است چون روی سطح خارجی این سنگ، لکه ‌هایی شبیه پوست مار به چشم می‌ خورد به این نام نامیده شده است.
سرپانتین هنوز هم سنگ اولیه ساخت دیگ ‌های سنگی مشهد است، از ویژگی های این سنگ نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذت بخش می نماید. عمده تولیدات این مصنوعات قندان، هاون، انواع مجسمه های سنگی، قابلمه و ظرف دیزی می باشد.
از جمله صنایع دستی و سوغات شهر مشهد، که قدمت آن به 14 قرن می ‌رسد دیگ‌ های سنگی است که از سنگ سرپانتین ساخته می‌ شود.
دیگ ‌های سنگی اغلب 2 نوع هستند یا دیزی سنگی که استوانه‌ ای شکل است و معمولا یک تا دو نفره می باشد یا هرکاره که قابلمه‌ های سنگی است و می ‌توان از آن برای تهیه غذای تا 12 نفر هم استفاده کرد.
گرچه معادن سنگ هرکاره، در مناطقی چون زنجان، سیستان، خوی، کرمان، ماکو، سبزوار، تربت حیدریه و بیرجند نیز وجود دارد اما استخراج عمده و انبوه آن از معادن اطراف مشهد است.

* دیزی سنگی غذای محبوب گردشگران
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: این استان جاذبه های فراوان در زمینه های متعدد از جمله فرهنگ، تاریخ، هنر و آداب و رسوم دارد که در این میان تنوع غذایی و قابلیت در حوزه غذا های بومی و محلی بسیار است.
ابوالفضل مکرمی فر با بیان اینکه ظرفیت های بسیار در فرهنگ غذایی و پخت و پز در این استان می تواند برای توسعه گردشگری و افزایش ماندگاری گردشگران نقش موثر ایفا کند، گفت: بسیاری از غذاهای بومی استان در عرصه ملی و بین المللی شناخته شده اند که از آن جمله می توان به 'شله مشهدی' و 'شیشلیک شاندیز' اشاره کرد.
وی افزود: دیزی سنگی یا همان آبگوشتی که در ظرف های سنگی طبخ می شود در کنار دیگر غذاهای شناخته شده و بومی منطقه بسیار مورد علاقه و مطالبه گردشگران قرار دارد به طوری که در هر سفر گردشگران دست کم یک بار طعم دلچسب این غذا را می چشند.
وی با بیان اینکه ثبت ملی 2 غذای شله مشهدی و شیشلیک شاندیز در فهرست آثار معنوی کشور نشانگر قدمت و تاریخچه طولانی پخت غذاهایی از این دست در خطه خراسان رضوی است اظهار داشت: دیگچه، کوکوی شیرین، چنگالی، حلیم نیشابوری، حلیم قوچانی، حلیم مشهدی، انواع آش، کباب دنده، چلو ماهیچه و چلو گوشت از دیگر غذاهایی است که در این خطه بسیار شناخته شده است.
مکرمی فر گفت: گردشگری غذایی فرصت و ظرفیتی نو در عرصه گردشگری است که می توان با پررنگ کردن آن در کنار سایر جذابیت های موجود، شمار بیشتری از گردشگران را جذب کرد.
وی افزود: مشهد به عنوان قطب گردشگری زیارتی کشور دارای ویژگیهای خاص دیگر در زمینه تاریخی و تنوع قومیتی است که این ویژگیها و آب و هوای مطلوب برخی مناطق استان موجب تنوع غذایی در منطقه شده است.

* شناسایی 400 هنرمند سنگتراش
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: تا پایان سال گذشته 400 هنرمند سنگتراش در مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ شناسایی شده و زیر پوشش این اداره کل قرار گرفتند.
محمد مطیع افزود: این تعداد هنرمند که در 200 کارگاه تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی فعالیت دارند دارای پرونده حرفه ای در اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی بوده و برای آنان کارت صنعتگری صادر شده است.
وی اظهار داشت: تعداد کارگاه های تراش سنگ هرکاره بسیار کم است و تعداد هنرمندان باقی مانده نیز کمتر از 100 نفرند اما این هنر صنعت هنوز هم طرفداران و هنرمندان فعال دارد.

* 13برند ملی صنایع دستی در خراسان رضوی
مطیع با بیان اینکه هم اکنون 13 هنر سنتی و صنایع دستی در این استان به عنوان صنایع دستی شاخص کشور شناخته شده که از رشته های مزیت دار و بومی هستند، افزود: این استان دارای هنرهای سنتی و صنایع دستی متعدد و متنوع است که در عرصه ملی و بین المللی شناخته شده است.
وی با بیان اینکه برندسازی صنایع دستی حمایت از کالای نفیس ایرانی است، اظهار داشت: یکی از این برندها برند صنایع دستی در شهرستان فیروزه، تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی است.
وی گفت: در شهرستان طرقبه شاندیز رشته ارغوان بافی و پوستین دوزی و در شهرستان کلات نیز گلیم و ابریشم بافی به عنوان برند صنایع دستی شناخته می شود.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: رشته سفالگری سنتی در گناباد، ابریشم کشی در تربت حیدریه، فرت بافی و ساخت سازه های سنتی در تربت جام، حوله بافی در تایباد و تراش سنگهای قیمتی در نیشابور از دیگر برندهای ملی صنایع دستی شهرستانهای خراسان رضوی محسوب می شوند.
وی اظهار داشت: رشته های تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، حجاری سنتی (سنگتراشی) و تولیدات چرمی دست دوز از برندهای ملی صنایع دستی در مشهد هستند.
مطیع گفت: صنایع دستی سبدبافی در بجستان و گلیم بافی در قوچان از دیگر رشته ها و صنایع دستی برجسته و مهم خراسان رضوی به شمار می روند.
وی افزود: هم اکنون بیش از 25 هزار هنرمند صنایع دستی در خراسان رضوی فعالیت دارند.
منبع : ایرنا